घटस्थापना दशैं पर्वको शुरुवात हो, जुन नेपाली समाजमा अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण चाडका रूपमा मनाइन्छ। घटस्थापनाको दिनलाई “शक्ति स्थापना”को दिन पनि भनिन्छ, जहाँ देवी दुर्गाको आह्वान गरिन्छ र नौ दिनसम्म देवीको पूजा गरिन्छ। यो दिन विशेष गरी घर र मन्दिरमा कलश स्थापना गरेर देवी दुर्गालाई आमन्त्रण गरिन्छ।
घटस्थापना कसरी गरिन्छ?
घटस्थापनाको दिनलाई हिन्दू धर्ममा ज्योतिषशास्त्रअनुसार विशेष साइतमा शुभ मानिन्छ। यस दिन बिहानै पूजा स्थलमा सफा गरेर देवीको स्थान तयार गरिन्छ। माटोको भाँडो (घट) अथवा कलशलाई शुद्ध जलले भरेर, त्यसको माथिल्लो भागमा नरिवल, पात र रातो कपडा बाँधेर स्थापना गरिन्छ। यस कलशलाई देवीको प्रतीकको रूपमा राखिन्छ।
पूजाको विशेषता भने जमरा राख्नमा छ। जमरा भनेको गहुँ, मकै वा जौको बीउ माटोमा राखेर हरियो अंकुरण गराउने प्रचलन हो। यो जमरा दुर्गा देवीको प्रसादका रूपमा दशैंको नवमीसम्म हुर्काइन्छ। नवमीमा दुर्गा पूजापछि, दशमीको दिन जब मान्यजनहरूबाट टीका र आशीर्वाद ग्रहण गरिन्छ, त्यही जमरा प्रसादको रूपमा मस्तकमा राखिन्छ। जमरालाई शुभताको प्रतीक मानिन्छ, र यो परिवारको दीर्घायु, समृद्धि, र सफलताको कामनासहित प्रयोग गरिन्छ।
घटस्थापनामा देवी दुर्गालाई भक्तिपूर्वक पूजा गर्ने चलन छ। विशेष माटो, पानी, अन्न, र पञ्चरत्नहरूले सजाइने पूजा स्थानलाई निकै शुद्ध र पवित्र मानिन्छ। पूजाको क्रममा व्रत बस्ने, दुर्गा सप्तशतीको पाठ गर्ने, र हवन, पूजा, आरती आदि गर्नेजस्ता परम्पराहरू रहेको हुन्छन्। यस दिनदेखि नवदुर्गाको विशेष पूजा प्रारम्भ हुन्छ, जसमा देवीका नौ रूपहरूको पूजाआराधना गरिन्छ: शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चन्द्रघण्टा, कूष्माण्डा, स्कन्दमाता, कात्यायनी, कालरात्री, महागौरी, र सिद्धिदात्री।
घटस्थापनाको धार्मिक महत्त्व
धार्मिक दृष्टिकोणले घटस्थापनालाई सकारात्मक ऊर्जा, नयाँ जीवनको प्रारम्भ, र शक्तिको प्रतीक मानिन्छ। यो दिनबाट नकारात्मक शक्तिहरू हटाएर देवी दुर्गालाई आह्वान गर्ने विश्वास छ। घटस्थापनाको दिनदेखि सुरु हुने नवरात्रभरि घरघरमा दुर्गा पूजाको वातावरण हुन्छ, जसले घरलाई शान्ति, समृद्धि, र सफलताको बाटोमा लैजान्छ भन्ने धारणा रहिआएको छ।
घटस्थापना संस्कृतिमा पारिवारिक एकताको पनि प्रतीक हो। दशैंको अवसरमा टाढा भएका परिवारका सदस्यहरू घर फर्किने र एकै ठाउँमा भेला भएर देवीको पूजा गर्ने चलनले सामुदायिक भावनालाई प्रगाढ बनाउँछ।
